Wiele firm, zatrudniających osoby na podstawie umów cywilnoprawnych, zadaje sobie pytanie: czy przy umowie zlecenie potrzebne jest szkolenie BHP? W praktyce odpowiedź zależy od wielu czynników – m.in. od charakteru wykonywanej pracy, miejsca jej świadczenia, stopnia ryzyka czy ustaleń umownych. Przepisy prawa pracy nie regulują tej kwestii wprost, ale nie oznacza to braku obowiązków po stronie zleceniodawcy.
W artykule przedstawiamy, kiedy szkolenie BHP przy umowie zlecenie jest konieczne, co mówią o tym przepisy i jak w umowie cywilnoprawnej zabezpieczyć się na wypadek braku badań lub szkoleń zleceniobiorcy.
Umowa zlecenie a szkolenie BHP – regulacje prawne
Zleceniobiorca nie jest pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy – podlega bowiem przepisom Kodeksu cywilnego (art. 734–751). Jednak Kodeks pracy również odnosi się do takich osób, gdy praca wykonywana jest na rzecz pracodawcy i w jego środowisku pracy.
Zgodnie z art. 304 §1 Kodeksu pracy:
„Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy również osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli pracę wykonują w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.”
(Źródło: Kodeks pracy, Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141, art. 304)
W skrócie – jeśli zleceniobiorca wykonuje zlecenie w zakładzie pracy (np. magazynie, hali produkcyjnej, biurze) albo w miejscu wskazanym przez zleceniodawcę, a praca wiąże się z ryzykiem – obowiązki BHP, w tym szkolenia BHP i badania lekarskie, stają się obowiązkowe.
Interpretację tę potwierdza oficjalne stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy (GNP/426/4560-364/07/PE), które jasno wskazuje, że:
„Jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną […] poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie BHP.”
Co więcej, osoba taka – zgodnie z art. 211 Kodeksu pracy – ma obowiązek podporządkować się tym wymaganiom.
Kiedy szkolenie BHP przy umowie zlecenie jest obowiązkowe?
Decyzja o tym, czy zleceniobiorca powinien zostać skierowany na szkolenie BHP oraz badania lekarskie, należy do zleceniodawcy. To on odpowiada za ocenę ryzyka zawodowego i określenie, czy charakter pracy oraz warunki jej wykonywania niosą ze sobą zagrożenie dla zdrowia lub życia.
Szkolenie BHP przy umowie zlecenie jest obowiązkowe, gdy spełnione są następujące warunki:
- Zleceniobiorca wykonuje prace o charakterze fizycznym, technicznym lub produkcyjnym (np. na hali, budowie, w magazynie).
- W środowisku pracy występują czynniki szkodliwe (np. hałas, zapylenie, substancje chemiczne, maszyny).
- Miejsce realizacji zlecenia zostało wyznaczone przez zleceniodawcę.
- Praca odbywa się w obecności innych pracowników, z wykorzystaniem firmowych narzędzi lub infrastruktury.
W takich przypadkach szkolenie BHP powinno składać się z dwóch elementów:
- Instruktażu ogólnego, który zapoznaje z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i pierwszej pomocy.
- Instruktażu stanowiskowego, który odnosi się do konkretnego środowiska pracy, obsługiwanych maszyn, stosowanych procedur i występujących zagrożeń.
Brak przeprowadzenia takiego szkolenia, mimo że było wymagane, może skutkować nie tylko grzywną ze strony PIP, ale również odpowiedzialnością cywilną lub karną w razie wypadku przy pracy.
Umowa zlecenie a bhp i badania lekarskie
Czy zleceniobiorca musi przejść badania lekarskie? Jeśli rodzaj pracy lub środowisko, w którym jest wykonywana, może mieć negatywny wpływ na zdrowie zleceniobiorcy, zleceniodawca powinien rozważyć obowiązek skierowania go na badania wstępne. Dotyczy to zwłaszcza prac na wysokości, z chemikaliami, w hałasie, w niskich temperaturach lub przy dużym obciążeniu fizycznym.
Zapisy BHP w umowie cywilnoprawnej
Chociaż umowa zlecenia nie podlega przepisom Kodeksu pracy w zakresie BHP, to strony mogą – i powinny – uregulować obowiązki dotyczące szkoleń i badań lekarskich w samej treści umowy. Jest to szczególnie istotne wtedy, gdy charakter zlecenia wiąże się z potencjalnym zagrożeniem zdrowia lub praca odbywa się w środowisku zorganizowanym przez zleceniodawcę. Takie zapisy pozwalają nie tylko uporządkować współpracę, ale również zabezpieczyć interesy zleceniodawcy w razie sporu lub kontroli.
Zaleca się zawrzeć w umowie zlecenia m.in.:
- obowiązek odbycia szkolenia BHP oraz przeprowadzenia badań lekarskich jako warunku dopuszczenia do realizacji zlecenia – może to przyjąć formę zapisu, że brak spełnienia tych wymogów uniemożliwia rozpoczęcie współpracy lub skutkuje jej zawieszeniem;
- informacje o konsekwencjach niewywiązania się z obowiązku udziału w szkoleniu lub wykonania badań – np. zastosowanie kary umownej, wstrzymanie wypłaty wynagrodzenia lub rozwiązanie umowy w trybie natychmiastowym;
- wskazanie, która strona ponosi koszt szkoleń i badań – z uwagi na brak ustawowego obowiązku, strony powinny jednoznacznie określić, czy koszty pokrywa zleceniodawca, zleceniobiorca, czy też zostają podzielone według ustalonego klucza (np. po połowie lub do określonego limitu).
Tego rodzaju postanowienia nie tylko zabezpieczają wykonanie obowiązków BHP, ale także eliminują niepewność co do finansowania i odpowiedzialności. Ich brak może prowadzić do sytuacji spornych, w których żadna ze stron nie będzie miała formalnych podstaw do egzekwowania swoich oczekiwań.
Kto pokrywa koszty badań i szkoleń?
W przypadku umowy o pracę obowiązek poniesienia kosztów szkolenia i badań jednoznacznie spoczywa na pracodawcy. Inaczej jest przy umowie cywilnoprawnej – tutaj strony mogą dowolnie ustalić, kto ponosi koszty. Najczęściej:
- koszty pokrywa zleceniodawca, gdy zależy mu na zgodności z przepisami i ochronie interesów firmy,
- zleceniobiorca pokrywa je sam, jeśli samodzielnie podejmuje się zlecenia i działa jako podmiot gospodarczy,
- strony dzielą koszty – zapisując to np. w aneksie lub osobnym załączniku.
Warto unikać niejasnych ustaleń ustnych – każda ze stron powinna mieć jasność, jak wygląda kwestia finansowania szkoleń i badań.
Konsekwencje nieprzeprowadzenia szkolenia BHP dla umowy zlecenie
Brak szkolenia BHP dla zleceniobiorcy, mimo że praca była wykonywana w warunkach tego wymagających, może skutkować poważnymi konsekwencjami dla zleceniodawcy. Przepisy nie zwalniają go z odpowiedzialności, tylko dlatego, że współpraca odbywa się na podstawie umowy cywilnoprawnej. Liczy się faktyczny wpływ na organizację pracy i ryzyko z nią związane.
Potencjalne skutki prawne i finansowe to m.in.:
- grzywna do 30 000 zł – nałożona przez Państwową Inspekcję Pracy za nieprzestrzeganie obowiązków wynikających z art. 304 Kodeksu pracy,
- odpowiedzialność cywilna – za szkody odniesione przez zleceniobiorcę w wyniku wypadku, np. odszkodowanie, koszty leczenia, utracony dochód,
- odpowiedzialność karna – jeśli zaniedbanie doprowadziło do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci, na podstawie art. 220 Kodeksu karnego.
Z tego względu nawet przy umowach zleceniu nie warto marginalizować znaczenia BHP – jego brak może mieć realne i kosztowne konsekwencje.
Podsumowanie
Choć umowa zlecenie to forma zatrudnienia o luźniejszym charakterze niż umowa o pracę, obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nadal istnieje. W wielu przypadkach szkolenie BHP dla zleceniobiorcy oraz badania lekarskie są niezbędne i wymagane przepisami.
Jeśli praca jest wykonywana w zakładzie pracy, pod nadzorem zleceniodawcy, i wiąże się z ryzykiem – szkolenie BHP jest obowiązkowe.
Odpowiednie zapisy w umowie oraz przeprowadzenie niezbędnych procedur to najlepszy sposób na uniknięcie problemów – zarówno prawnych, jak i organizacyjnych, szczególnie gdy w grę wchodzi umowa zlecenie a szkolenie BHP w warunkach podwyższonego ryzyka.
Świadczymy kompleksowe usługi w zakresie BHP – w tym szkolenia BHP dla zleceniobiorców, pracowników i kadry kierowniczej.
Poszukujesz kompleksowej obsługi BHP i PPOŻ dla Twojej firmy?
Zapraszamy do kontaktu!
Tel. 733 180 586 | [email protected] | www.bhplink.pl
Źródło:
Kodeks pracy, Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 – art. 304 i art. 211
